IPA
International Pronunciation Alphabet
Махкаш
IPA-хь нохчийн меттан эшарш гайта оьшуш йолу махкаш хӏорш йу.
| t͡s |
Шиннах цхьа эшар хилар: ц /t͡s/, ч /t͡ʃ/, ... |
| a͂ |
Мукъа эшар мерала хилар: ан /ə̃/, ин /ĩ/, он /õ/, ... |
| i̯ |
Шалха йа кхолха мукъа эшарийн шолгӏа йа кхоалгӏа коьрто доцу дакъа: ай /əi̯/, ой /u̯ɐi̯/, ... |
| a᷄ |
Эшар айъадалар: ала! /aːla᷄ː/ (Пожалуйста, скажи!). |
| bˁ |
Зевне логан "ӏ" шех дӏахудар: бӏ /bˁ/, дӏ /dˁ/, ... |
| p'ˠ |
Логан эшар ӏарждалар: пкъ /p'ˠ/, цкъ /t͡s'ˠ/. |
| k' |
Логан эшар: кӏ /k'/, къ /q'/, ... |
| r̥ |
Къора эшар: рхӏ /r̥/. |
| ' |
Хӏара хьалха лаьтта дешдекъана тӏехь ду тохар: дешар /'diːə̯.ʃər/. |
| . |
Дешдакъа чекхдалар: дешар /'diːə̯.ʃər/. |
| ː |
Мукъа эшар деха хилар, мукъаза эшар шалха хилар: ата /aːt/, датта /datː/. |
Абанаш
Нохчийн абанаш муха дека. Хьуна ма-гарра массо а мукъа аба шиъ, кхоъ йа диъ эшар долуш хуьлу.
| а |
/ə/, /ʌ/, /aː/ |
| б |
/b/ |
| в |
/w/ |
| г |
/g/ |
| гӏ |
/ɣ/ |
| д |
/d/ |
| ж |
/ʒ/ |
| з |
/z/ |
| и |
/i/ |
| й |
/j/ |
| к |
/k/ |
| кх |
/q/ |
| л |
/l/ |
| м |
/m/ |
| н |
/n/ |
| о |
/o/, /oː/, /u̯ɐ/, /u̯o/,/uːə̯/ |
| п |
/p/ |
| р |
/r/ |
| с |
/s/ |
| т |
/t/ |
| у |
/u/, /uː/ |
| ф |
/f/ |
| х |
/x/ |
| хь |
/ħ/ |
| хӏ |
/h/ |
| ц |
/t͡s/ |
| ч |
/t͡ʃ/ |
| ш |
/ʃ/ |
| ъ |
/ʔ/ |
| ь |
- |
| э/-е |
/e/, /eː/, /i̯ɐ/, /i̯e/, /iːə̯/ |
| ӏ |
/ʡ/ |
Кхидерш
Абанашкахь доцу, ткъа цхьайолу меттигашкахь нислуш долу эшарш.
| ст |
/st/, /s/, /t/ |
| -рхӏ |
/-r̥/ |
| -нг |
/-ŋ/ |
Логан къора эшарш
Кхузахь нохчийн маттахь йалх ду. Царах диъ шайна тӏехьа "къ" нисделча ӏаржлуш ду. Меттхааршкахь "velarization" олу цунах.
| IPA |
ӏаьржа |
| кӏ |
/k'/ |
- |
- |
| къ |
/q'/ |
- |
- |
| пӏ |
/p'/ |
пкъ |
/p'ˠ/ |
| тӏ |
/t'/ |
ткъ |
/t'ˠ/ |
| цӏ |
/t͡s'/ |
цкъ |
/t͡s'ˠ/ |
| чӏ |
/t͡ʃ'/ |
чкъ |
/t͡ʃ'ˠ/ |
Логан зевне эшарш
Хӏорш йалх ду. Йалх аба тӏехьа "Ӏ" хӏоттарца кхоллало. Цхьажимма шайх "ӏ" дӏаэдичхьана тоьуш ду, дукха тӏех а ца вуьйлуш.
| бӏ |
/bˁ/ |
| дӏ |
/dˁ/ |
| жӏ |
/ʒˁ/ |
| зӏ |
/zˁ/ |
| мӏ |
/mˁ/ |
| нӏ |
/nˁ/ |
Кӏеда мукъа эшарш
Кхо мукъа аба тӏехьа "ь" хӏоттарца кхоллало кӏеда мукъа эшарш.
| IPA |
мерала |
| аь |
/æ/ |
аьн |
/æ̃/ |
| оь |
/ø̯ɐ/, /yːə̯/ |
оьн |
/ø̯ɐ̃/, /ỹːə̯/ |
| уь |
/y/ |
уьн |
/ỹ/ |
Деха мукъа эшарш
"уь"-ний, "и"-ний тӏехьа "й" дилларца дахдо и ши эшар.
| IPA |
мерала |
| ий |
/iː/ |
ийн |
/ĩː/ |
| уьй |
/yː/ |
уьйн |
/ỹː/ |
Мерала мукъа эшарш
Мукъа озана тӏехьа, чаккхенехь "н" хӏоттийча эшар мерала хуьлу.
| ан |
/ə̃/, /ʌ̃/, /ãː/ |
| ин |
/ĩ/ |
| он |
/õ/, /õː/, /u̯ɐ̃/, /u̯õ/, /ũːə̯/ |
| ун |
/ũ/, /ũː/ |
| эн/-ен |
/ẽ/, /ẽː/, /i̯ɐ̃/, /i̯ẽ/, /ĩːə̯/ |
Шалха, кхолха мукъа эшарш
Нохчийн маттахь йолу шалха, кхолха мукъа эшарш, церан мерала кепаш.
| IPA |
мерала |
| ай |
/əi̯/, /ʌi̯/ |
айн |
/ə̃i̯/, /ʌ̃i̯/ |
| ий |
/ii̯/ |
ийн |
/ĩi̯/ |
| ой |
/oi̯/, /u̯ɐi̯/ |
ойн |
/õi̯/, /u̯ɐ̃i̯/ |
| уй |
/ui̯/ |
уйн |
/ũi̯/ |
| эй/-ей |
/ei̯/, /i̯ɐi̯/ |
эйн/-ейн |
/ẽi̯/, /i̯ɐ̃i̯/ |
| ав |
/əu̯/, /ʌu̯/ |
авн |
/ə̃u̯/, /ʌ̃u̯/ |
| ив |
/iu̯/ |
ивн |
/ĩu̯/ |
| ов |
/ou̯/, /u̯ɐu̯/ |
овн |
/õu̯/, /u̯ɐ̃u̯/ |
| аьв/эв/-ев |
/eu̯/, /oi̯/, /ø̯ɐu̯/ |
аьвн/эвн/-евн |
/ẽu̯/, /õi̯/, /ø̯ɐ̃u̯/ |
Гӏалгӏайн маттара эшарш
Гӏалгӏайн маттахь долу, нохчийн маттахь доцу эшарш.
| оа |
/ɔ̯ɐ/ |
| дз |
/d͡z/ |
| дж |
/d͡ʒ/ |
| ув |
/uu̯/ |
| вӏ |
/wˁ/ |
| йӏ |
/jˁ/ |
Бацойн маттара эшарш
Бацойн маттахь бен доцу эшарш. Кхузахь цхьаъ бен дац.
| лъ |
/ɬ/ |